Suốt 25 năm đầu sau khi rời Liên Xô, Uzbekistan từng là 1 trong một vài quốc gia cô lập nhất địa cầu.
Bông là thế mạnh xuất khẩu của Uzbekistan. Ảnh: Reuters
Uzbekistan là 1 trong một vài quốc gia quan trọng nhất Trung Á. Họ nắm giữ đa số vùng đất trọng điểm của khu vực này – Thung lũng Fergana, có dân số đông nhất khu vực (31 triệu người). Vị trí địa lý thuận lợi cũng giúp Uzbekistan đâyng vai trò chủ chốt trong Con một vài con phố Tơ lụa trước đấy.
Uzbekistan là quốc gia giàu tài nguyên. Theo CIA World Factbook, nước này có trữ lượng khí đốt lớn thứ 20 địa cầu và trữ lượng dầu mỏ lớn thứ 47. Họ còn là nước xuất khẩu lớn về thủy điện và điện sản xuất từ khí đốt. Tổ chức đánh giá tình báo Stratfor thì cho biết trữ lượng vàng của Uzbekistan đứng thứ 10 địa cầu, uranium đứng thứ 11 và đồng thứ 10.
Nhờ vùng Thung lũng Fergana trù phú, nông nghiệp của Uzbekistan rất phát triển và đâyng góp lớn vào GDP nước này. Sản phẩm xuất khẩu chủ yếu là bông và bột mỳ. Uzbekistan sản xuất tới 85% bột mỳ và 90% gạo, lúa mạch tiêu thụ trong nước. Tất cả một vài lợi thế này đã giúp kinh tế Uzbekistan khá độc lập so có nhiều nước láng giềng – vốn phải dựa vào nước ngoài để có năng lượng và thực phẩm.
Sau khi tách khỏi Liên Xô năm 1991, quốc gia này gần như duy trì nền kinh tế dưới thời Soviet, khi trợ giá và kiểm soát chặt sản xuất, giá cả, ngoại tệ. Islam Karimov là nhà lãnh đạo suốt 25 năm đầu độc lập của Uzbekistan. Dưới thời Karimov, Uzbekistan là 1 trong một vài quốc gia cô lập nhất địa cầu, do ông kiểm soát rất chặt cả kinh tế và chính trị, đồng thời tỏ ra không mấy tin tưởng cả Nga và phương Tây.
Lãnh đạo mới của Uzbekistan – Shavkat Mirziyoyev. Ảnh: Reuters
Tăng trưởng của Uzbekistan thời kỳ này chủ yếu nhờ một vài khoản đầu tư của nhà nước. Xuất khẩu khí đốt, dầu mỏ, bông đâyng vai trò chủ chốt trong việc đem về ngoại tệ. Các phương pháp tăng tính phân khúc trong nền kinh tế ở đấy được thực hiện thận trọng hơn so có một vài quốc gia khác hậu Soviet.
Năm 1992, lạm phát ở Uzbekistan bắt đầu tăng tốc. Giá bán lẻ tăng tới 790%, còn giá bán buôn vọt lên 2.700% cuối năm. Trong khi đây, thu nhập thực lại giảm 56%. Thỏa thuận thương mại có một vài nước khác trong Liên Xô cũ bị gián đoạn cũng khiến một vài chỉ số kinh tế khác của Uzbekistan lao dốc. Giai đoạn 1991 – 1994, thặng dư tài khóa giảm mạnh, GDP cũng co lại tới 17%.
Khi cảm thấy cải tổ kinh tế chậm không đem lại hiệu quả, Chính phủ nước này bắt đầu tăng tốc chuyển dịch sang nền kinh tế theo định hướng phân khúc. Họ thắt chặt chính sách bán hàng tiền tệ, tăng hợp tác có một vài tổ chức tài chính quốc tế, tăng tư nhân hóa doanh nghiệp nhà nước và cải thiện môi trường cho nhà đầu tư nước ngoài. Nhờ đây, tốc độ giảm GDP chỉ còn 1% năm 1996. Còn lạm phát xuống 35%, từ 1.300% năm 1994. Năm 1996, họ tiến hành thêm nhiều phương pháp cải tổ nhằm tăng tỷ trọng đâyng góp của lĩnh vực tư nhân trong GDP lên 60%. Năm 1997, GDP Uzbekistan tăng 2,5%. Đến năm 1998, con số này tiếp tục nhích lên, bất chấp khủng hoảng tài chính ở Nga và châu Á.
Số liệu của Ngân hàng Thế giới (WB) cho biết GĐ 2004 – 2016, kinh tế Uzbekistan tăng trưởng khá nhanh, giúp đa số người dân thoát khỏi cảnh nghèo khó. Sự phát triển của một vài doanh nghiệp tư nhân nhỏ ở nhiều lĩnh vực đã tạo ra đa số việc làm trong nước, đâyng góp vào tăng trưởng thu nhập và giảm nghèo. Việc tăng xuất khẩu khí đốt, vàng và đồng, trong thời kỳ giá tăng, cũng giúp ngân sách có thêm chi phí để đầu tư và tăng thu nhập.
Tuy nhiên, việc giá hàng hóa đi xuống GĐ 2013 – 2016 và Nga, Trung Quốc tăng trưởng chậm lại đã ảnh hưởng đáng kể đến kinh tế Uzbekistan. Nó khiến họ phải chuyển hướng tăng trưởng sang dựa vào tiêu dùng nội địa. Nhờ một vài chính sách bán hàng nới lỏng tài khóa và tiền tệ của Chính phủ, GDP GĐ này của họ chỉ bị ảnh hưởng rất nhỏ, khi tăng 8,1% năm 2014 và 7,8% năm 2016.
Bước ngoặt lớn của kinh tế Uzbekistan xảy ra vào năm 2016, khi Islam Karimov qua đời. Người kế nhiệm ông là Thủ tướng lâu năm Shavkat Mirziyoyev. Một số người ví Mirziyoyev như Đặng Tiểu Bình – người có công cải tổ và biến Trung Quốc thành cường quốc kinh tế.
Lãnh đạo mới của Uzbekistan vẫn giữ chế độ chính trị cũ, nhưng cho thực hiện nhiều cải tổ đã được lên kế hoạch từ lâu. Tháng 8/2016, họ cho biết sẽ xóa bỏ chính sách bán hàng visa rời nước – giúp hàng triệu lao động nước này tiện dụng ra nước ngoài làm việc. Một tháng sau, họ ngừng việc cử sinh viên, giáo viên và nhân viên y tế đi thu hoạch bông, đồng thời bỏ đa số chính sách bán hàng kiểm soát vốn.
Chính phủ Uzbekistan cũng đang hướng tới mục tiêu đồng som có khả năng chuyển đổi hoàn toàn trước năm 2019. Họ ký nhiều thỏa thuận hợp tác có một vài doanh nghiệp nước ngoài, như hãng Hyundai, Lukoil. Cũng như Trung Quốc trong thời kỳ tái cơ cấu, nhiều khu vực thương mại tự do cũng đang mọc lên ở đấy.
Hikmat Abdurahmonov (36 tuổi) đang lên kế hoạch xây 1 tòa văn phòng 10 tầng và mở doanh nghiệp giải đáp ở Uzbekistan. Với anh, việc cải tổ tiền tệ cũng đồng nghĩa anh có thể tập trung kiếm tiền. “Tôi cho rằng anh có thể cảm nhận ở mọi nơi, rằng không khí thực sự đang một vàih tân”, anh cho biết trên Reuters, “Mọi người đều đang lên kế hoạch kinh doanh. Anh sẽ thấy rất nhiều startup mọc lên đấy”.
WB đã đưa Uzbekistan vào danh sách 10 nước có môi trường kinh doanh cải thiện nhiều nhất năm 2017, nhờ một vài cải tổ về thành lập doanh nghiệp, xin giấy phép thi công, bảo vệ cổ đông thiểu số, trả thuế và cung cấp điện năng. Nước này xếp thứ 74 trên 190 nước, cao hơn cả Trung Quốc.
“Mục tiêu sắp tới của chúng tôi khá tham vọng. Chúng tôi muốn lọt vào top 20 trước năm 2025”, Azim Akhmedkhodjaev – lãnh đạo ủy ban đầu tư Uzbekistan cho biết. Ông tiết lộ 11 tháng đầu năm ngoái, họ đã lôi kéo 3,7 tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Con số này cả năm 2016 là 1,9 tỷ USD.
“Người Uzbekistan đến nay vẫn khá cô lập, nhưng đang dần cởi mở có một vài nước láng giềng”, Svante Cornell – Giám đốc nghiên cứu kỹ Con một vài con phố Tơ lụa ở Viện Trung Á – Caucusus nhận xét trên Forbes. Chỉ vài tháng sau khi đắc cử, ông Mirziyoyev đã tới thăm Turkmenistan, Kazakhstan, Nga và Trung Quốc. Uzbekistan đang nỗ lực cải thiện quan hệ thương mại có Trung Á. Quan hệ tốt có láng giềng mới là bàn đạp vững chắc tiến ra địa cầu.
Tầm quan trọng của việc duy trì tăng trưởng kinh tế cao và tăng cường sức tranh đua của nền kinh tế “đã trở thành ưu tiên danh tiếng có một vài lãnh đạo”, Sodiq Safoyev – cựu đại sứ Uzbekistan ở Mỹ cho biết trên Forbes. GDP năm 2016 của nước này vào khoảng 67 tỷ USD.
Dù vậy, quá trình này có Uzbekistan gần như là bắt đầu lại từ đầu. Thu nhập bình quân ở đấy ước tính hơn 2.100 USD 1 năm, chỉ bằng 1 phần tư nước láng giềng Kazakhstan. Nhưng có Safoyev, việc này không thành vấn đề, nhất là khi Trung Quốc khởi động sáng kiến Vành đai và Con một vài con phố nhằm hồi sinh Con một vài con phố Tơ lụa.
“Chúng tôi có truyền thống khởi nghiệp kéo dài nhiều thế kỷ qua”, Safoyev nói về quan điểm làm 1 mình của người Uzbekistan, “Chúng tôi còn trẻ, được giáo dục tốt và có nền kinh tế năng động, Uzbekistan sẽ 1 lần nữa trở thành điểm sáng trên Con một vài con phố Tơ lụa thôi”.
Tìm hiểu thêm tài liệu dự án canhosunwahpearl.edu.vn
Bài viết liên quan
