“BOT là mảnh đất màu mỡ của quan hệ thân hữu”

Ông Huỳnh Thế Du cho rằng từ việc BOT Cai Lậy “thất thủ” cần cho kiểm toán hoặc các nhà phân tách độc lập được tiếp cận tài liệu để tính toán và thẩm định, phân tách từng dự án.

Ông Huỳnh Thế Du, giảng viên Đại học Fulbright, cho rằng lý do sâu xa của cuộc khủng hoảng BOT từ Bến Thuỷ (Nghệ An) đến Cai Lậy (Tiền Giang) là sự bức xúc có hiện trạng tràn lan của quan hệ thân hữu, thiếu minh bạch đang diễn ra.

Nếu vấn đề này không được xử lý khéo léo thì rất có thể tình thế tiến thoái lưỡng nan là xả trạm có nhiều hệ lụy.

"bot la manh dat mau mo cua quan he than huu" hinh anh 1

Trạm thu phí Cai Lậy nằm trên con các con phố huyết mạch nối TP.HCM và các tỉnh miền Tây. Ảnh: Tùng Tin

Hợp tác công Hợp tác công tư không phải chiếc đũa thần

BOT được biết đến ở Việt Nam từ năm 1997 có Nghị định 77 của Chính phủ về quy chế đầu tư theo hình thức hợp đồng thi công – kinh doanh – chuyển giao, nhưng vài năm gần đó, người ta nói nhiều đến mặt trái của BOT. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

– Câu hỏi đặt ra là có mục tiêu có cơ sở hạ tầng tốt, được sử dụng hiệu quả và mọi người nhận ra công bằng thì phương án như thế nào là hợp lý?

Tôi xin lấy các con phố tránh Cai Lậy làm ví dụ có giả định việc thi công con các con phố này là cần thiết, có lại lợi ích dương cho nền kinh tế. Đầu tiên có hai chọn lọc: 1 là sử dụng trọn vẹn vốn ngân sách hoặc các nguồn tương tự để làm, hai là làm BOT.

"bot la manh dat mau mo cua quan he than huu" hinh anh 2

Trạm thu phí BOT Cai Lậy đang đứng trước tình thế tiến thoái lưỡng nan. Ảnh: Việt Tường.

Khi sử dụng ngân sách, như nhiều tuyến tương tự, đa số người đi thẳng sẽ sử dụng các con phố tránh và mục tiêu của dự án sẽ đạt được. Tuy nhiên, có phương án này giá thành thi công là tiền thuế, tức là toàn bộ người dân Việt Nam phải cùng chi trả có các bất cập đã được phân tách rất nhiều. Hơn thế, ngân sách cũng chẳng thể cung cấp trọn vẹn các nhu cầu nên phải huy động sự tham dự của khu vực tư nhân. Khi đó, BOT đã được chọn.

Với BOT lại có hai phương án hoặc là chỉ thu phí ở các con phố tránh hoặc là thu phí cả hai các con phố. Theo phương án 1, hoàn hảo là mức thu phí sao cho tổng giá thành (phí qua trạm cùng giá thành làm việc phương tiện) đi các con phố mới thấp hơn so có giá thành đi các con phố cũ.

Tuy nhiên, mức thu phí như thế sẽ rất thấp cho 1 tuyến các con phố hơn chục km và tốc độ khác biệt không đáng kể có các con phố đã đi vào làm việc. Do vậy, dự án sẽ không khả thi về mặt tài chính và chẳng nhà đầu tư tư nhân nào tham dự. Muốn hiệu quả về mặt tài chính sẽ phải chọn phương án thu cả hai các con phố như GĐ này.

Như vậy, đối có các dự án dạng này chỉ có hai chọn lọc là không thu phí hoặc thu phí cả hai các con phố. Theo tôi có các dự án tương tự trong tương lai thì nên dùng vốn ngân sách chứ không nên hợp tác công tư vì chẳng thể chắc chắn cả hiệu quả và công bằng (người dân có chọn lọc khác).

Đối có đề nghị có tuyến các con phố không thu phí song song thì chỉ các dự án các con phố xa lộ có vận tốc làm việc cao hơn hẳn các tuyến các con phố đã đi vào làm việc mà tương lai sẽ quá tải hoặc bị giới hạn tốc độ do đi vào khu dân cư thì mới có thể hiệu quả. Do vậy, BOT chỉ nên làm đối có các dự án dạng này ở các nơi có nhu cầu thực sự.

Kinh nghiệm của các nước khác cho thấy rất rõ. Ví dụ, trong GĐ 1987-1995, Mexico đã triển khai 52 dự án các con phố bộ theo phương thức PPP và mỗi dự án này đều có 1 con các con phố không thu phí chạy song song.

Kết quả của quá trình thực hiện là vốn đầu tư đã tăng trung bình 25% so có dự toán, trong khi nguồn thu phí thấp hơn tiên đoán 30% (Chỉ có 5 dự án có nguồn thu bằng hoặc cao hơn tiên đoán).

Hậu quả của nó là phí đã tăng từ 2 lên 17 cent/km và Chính phủ Mexico đã phải thu hồi 23 dự án và phải trả các ngân hàng Mexico gần 5 tỷ USD và các công ty thi công dao động 2,6 tỷ USD. Uy tín của Chính phủ, dĩ nhiên, đã bị ảnh hưởng rất lớn.

Các nước phát triển cũng thành công rất hạn chế

Theo ông đâu là lý do cơ bản dẫn đến mặt trái của BOT không chỉ ở Việt Nam mà ở nhiều nước trên địa cầu?

– Hợp tác công tư (PPP) không phải là chiếc đũa thần như tôi đã nêu từ lâu. Hai điều kiện cơ bản để làm PPP là Nhà nước phải có năng lực và sự minh bạch. Việt Nam không đủ hai điều kiện này ở rất nhiều dự án. Thực tế thì đa số các nước đều gặp phải các trục trặc tương tự.

Ngay cả các nước phát triển như Mỹ hay châu Âu, thành công cũng rất hạn chế. Nghiêm trọng hơn là hợp tác công tư thường là mảnh đất màu mỡ cho cho quan hệ thân hữu có rất nhiều hệ lụy. Chính vì vậy mà từ khi Việt Nam có ý định đẩy mạnh loại hình này, các người tìm hiểu chúng tôi đã có các phân tách cảnh báo từ rất sớm chứ không phải đến bây giờ mới lên tiếng.

BOT là quan hệ Nhà nước – công ty – người dân, nhà nước muốn hiện đại hoá hạ tầng, công ty muốn hưởng lợi. Trong tam giác lợi ích này, nhiều trường hợp, người dân không có chọn lọc?

– Ẩn sau bức xúc hay các phản ứng về 1 số trạm thu phí là thái độ của công chúng có các quan hệ thân hữu, sự không minh bạch… Trong bối cảnh đó người dân cũng không được nói lên tiếng nói của mình.

Trong không ít trường hợp, người dân nhìn chung hay các người bị ảnh hưởng hay có liên đới trong 1 chọn lọc nào đó thường bị gạt ra ngoài lề. Họ không có tiếng nói, không được cung cấp tài liệu đúng có quyền được biết của họ. Người thiệt thòi ích lợi cũng phải được nói và tìm kiếm biện pháp hợp lý nhằm tạo ra sự đồng thuận.

Giảm phí chỉ là biện pháp tạm thời

Thực tế, BOT cũng đã góp phần cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông trong điều kiện ngân sách hạn hẹp. Nhưng nhiều người có thể đặt ra câu hỏi vì sao có tới 20 trạm BOT trên quốc lộ 1, trong khi ngân sách Nhà nước đã chi cho hạ tầng rất cao, người dân cũng đóng phí các con phố bộ?

– Vấn đề không phải là 2 trạm hay 20 trạm mà chính là sự minh bạch. Công chúng đang thấy quỹ bảo trì các con phố bộ và ngân sách chi nhiều, nhưng trạm thu phí vẫn dày đặc. Điều đó dẫn đến sự nghi ngờ ắt hẳn có điều gì mờ ám. Cảm giác này xuất hiện là do công chúng không có đủ tài liệu.

Trên thực tại, các tài liệu bị giấu giếm trong bối cảnh tiêu cực xuất hiện ở nhiều nơi. Đi các con phố gặp CSGT nhiều khi cũng phải bỏ tiền chung chi, chứng tờ giấy trên phường cũng phải dúi 1 ít tiền… thì chẳng có lý gì mà các thứ lớn hơn, kém minh bạch hơn chẳng thể có chuyện này chuyện kia.

"bot la manh dat mau mo cua quan he than huu" hinh anh 3

Trạm thu phí BOT Cai Lậy đặt trên quốc lộ 1 khiến tài xế, người dân bức xúc. Đồ họa: Minh Trí.

Tuy nhiên, minh bạch không có nghĩa là có các bản vẽ quy hoạch lên để ở hội trường UBND cho người dân góp ý. Người dân làm sao biết được và có lẽ đa phần chỉ xem cho biết nhà mình ở đâu mà thôi.

Cần phải có cơ chế để người dân được tham dự 1 cách thực chất, nói lên tiếng nói của mình chứ chỉ làm hình thức thì sẽ phản tác dụng và người dân không còn tin vào Nhà nước nữa.

Với dao động 90 trạm BOT GĐ này, theo ông, Nhà nước nên có động thái như thế nào?

– Bây giờ hãy minh bạch, cho kiểm toán hoặc các nhà phân tách độc lập được tiếp cận tài liệu để tính toán và thẩm định, phân tách từng dự án. Cần công khai tài liệu để mọi người biết. Có thể coi Cai Lậy làm thí điểm, nên đưa các điều khoản hợp đồng các tài liệu liên quan đến dự án để người dân biết và đối thoại có công chúng.

Khủng hoảng BOT ở Bến Thuỷ, Cầu Rác đã được giải quyết bằng việc bỏ phí qua cầu cho dân hai huyện đi qua trạm nhưng không sử dụng các con phố tránh. Giải pháp này cũng được tiến hành có BOT Cai Lậy sau cuộc làm việc của Bộ GTVT chiều 16/8 vừa qua. Theo ông, đó có phải là phương án khả thi?

– Những biện pháp bởi thế chỉ là chữa cháy, tạm thời yên dân, nhưng lại tiềm ẩn các hệ lụy khác. Liệu có thể chắc chắn rằng việc chứng minh hộ khẩu là minh bạch hay lại tạo thời cơ cho các ông cấp giấy làm tiền? Hơn thế, người làm việc kinh doanh ở các nơi có hộ khẩu không phải trả phí, người ở chỗ khác trả phí sẽ tạo ra tranh đua không bình đẳng.

Quan ngại mà Chủ nhiệm Uỷ ban Đối ngoại của Quốc hội Nguyễn Văn Giàu nêu ra cần được quan tâm thích đáng. Cai Lậy có thể sẽ là tiền lệ cho nhiều trạm BOT khác. Đó là sự đối đầu giữa người dân và nhà đầu tư, chính quyền cơ sở vì người dân nhận ra không hợp lý và bất công. Nếu xử lý không khéo thì sẽ rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan.

Nếu phải xả trạm thì Nhà nước phải nhận lại các dự án và đền bù cho các nhà đầu tư như đã cam đoan trong bối cảnh ngân sách đã eo hẹp. Từ đó, kéo theo các vấn đề quốc kế dân sinh khác cũng tắc vì không còn tiền.

Vậy theo ông có nên khuyến khích BOT hay các hình thức hợp tác công tư khác?

– Không nên cấm đoán, nhưng cũng không nên quá hồ hởi và lạc quan tếu. Thực chất, nó vẫn là 1 phương thức huy động vốn cho việc đầu tư cơ sở hạ tầng. Phải học hỏi từ các bài học thất bại của người khác và chính mình. Cụ thể có BOT thì nên tập trung vào hai vấn đề cơ bản là năng lực và sự minh bạch. Nếu dự án nào chắc chắn được thì cho triển khai.

Tìm hiểu thêm tài liệu dự án canhosunwahpearl.edu.vn

Bạn có thể click vào đó để so sánh toàn bộ giá của các căn hộ bình thạnh

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

0913.756.339