Dự án Luật Đơn vị hành chính – kinh tế đặc thù (đặc khu) lần Thứ nhất được đưa ra bàn thảo ở Quốc hội cuối tuần qua nhưng cũng không chốt được phương án. Khi trao đổi cũng rất nhiều quan điểm, ý kiến khác nhau của các đại biểu.
PGS.TS Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam
Về vấn đề này, PGS.TS Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, cho rằng muốn có đặc khu để tranh đua có khu vực và địa cầu chẳng thể trói buộc bởi các quy tắc cũ, bởi thế sẽ không hiệu quả.
Ông nói:
“Tôi cho rằng vấn đề Thứ nhất là trao đổi về tổ chức và làm việc của chính quyền địa phương ra sao, để chắc chắn đấy là đặc khu theo nghĩa 1 hệ thống có thể tiếp nhận hình mẫu về mặt thể chế vượt hẳn lên.
Chúng ta cần trao đổi theo hướng này, còn nếu cứ căn cứ vào các ràng buộc cũ để trao đổi sẽ không thoát ra được vòng luẩn quẩn. Xây dựng đặc khu không phải là cơi nới quy định và hạ tầng để lấy đất đặt các nhà máy, giải quyết lao động phổ thông, mà phải suy nghĩ mình đang tranh đua có các đặc khu khác trong khu vực và trên địa cầu. Nghĩa là phải tư duy “câu cá lớn”, tức hình thành thể chế sao cho quyến rũ các nhà đầu tư hạng nhất trên địa cầu vào đặc khu.
Trước tiên phải xác định rõ đặc khu của cả nước làm được cái gì, chúng ta làm thế được cái gì? Chúng ta đi sau phải làm như thế nào? Thâm Quyến lập 1 đặc khu để tạo hình mẫu phát triển cho cả Trung Quốc. Chủ tịch Đặng Tiểu Bình đề nghị Thâm Quyến trở thành hình mẫu, để khi Hồng Công, Ma Cao về Trung Quốc thì Trung Quốc cũng chứng minh được có thể phát triển bởi thế. Để Thâm Quyến phát triển từ xuất phát điểm gần như con số 0, thể chế, quyền điều hành đặc khu phải tạo tương đương như Hồng Công, Ma Cao. Như thế mới lôi kéo được nhà đầu tư.
Trong khi đấy chúng ta lại đặt ra luật để tự trói mình. Đơn cử là các khu kinh tế (KKT) ven biển, KKT cửa khẩu, cả KKT mở Chu Lai các ưu đãi cộng lắm chỉ ở mức cao nhất của Việt Nam. Bàn thử nghiệm đặc khu nhưng 10-15 năm nay vẫn ì ạch, muốn vượt lên nhưng khi trao đổi thể chế vẫn cứ theo cách cũ. Luật, thể chế, kinh tế cho đặc khu phải được mạnh dạn làm mới”.
Vậy theo ông để đặc khu có sức tranh đua thể chế phải như thế nào?
– TS Trần Đình Thiên: Đặc khu phải có sự đặc thù. Nhưng đặc thù là so có cái gì? Có 2 lập luận căn bản. Thứ nhất, phải khác hẳn phần không phải đặc khu của Việt Nam. Nếu chỉ cơi nới thêm không có ý nghĩa gì.
Thí dụ, chúng ta đang chuyển sang kinh tế phân khúc thì đặc khu phải chuyển ngay tức thì sang kinh tế phân khúc tân tiến. Thứ hai, đặc khu không phải so có trong nước mà phải tạo sự khác biệt để lôi kéo nguồn lực tốt nhất của địa cầu.
Do đấy luật phải nhằm vào hướng đấy mới có thể so có địa cầu, nếu không chúng ta làm đặc khu làm gì. Pháp luật, hành chính phải chắc chắn để kinh tế phân khúc tân tiến phát triển, đủ quyến rũ để lôi kéo các nhà đầu tư hạng nhất vào đấy.
Có ý kiến lo ngại các đặc khu khi hình thành sẽ tranh đua nguồn nhân lực ở các địa phương. Ông nghĩ sao về ý kiến này?
– Tôi nhấn mạnh là đặc khu sinh ra không phải để tranh đua lôi kéo nguồn lực có các địa phương khác trong cả nước. Chức năng của đặc khu là tranh đua và liên kết quốc tế có các đặc khu khác của địa cầu và trong khu vực. Vì thế, phải thi công năng lực tranh đua nổi bật cho đặc khu theo chuẩn mực quốc tế ở cao cấp cao nhất.
Thậm chí, công dân ở các đặc khu này cũng phải là công dân hạng nhất, bởi thế mới tranh đua được có địa cầu và lôi kéo các nhà đầu tư danh tiếng. Bất kể công dân là ai, khi tham dự đặc khu kinh tế phải sống khác, theo tư cách của công dân hạng nhất để bắt kịp tốc độ phát triển cao của các đặc khu. Đặc khu phải được thi công có hình mẫu đặc thù, bởi thế mới có thời cơ đột phá.
– Hiện đang có các quan điểm khác nhau về tổ chức chính quyền địa phương. 2 phương án được đưa ra là không tổ chức HĐND, UBND mà thực hiện thiết chế Trưởng đặc khu và phương án tổ chức chính quyền địa phương có HĐND, UBND. Ông nghĩ sao về điều này?
Tư tưởng phải đột phá. Phân cấp huyện hay tỉnh rất quan trọng vì liên quan đến phân quyền. Hiện ta phân cấp rất rõ nhưng trao quyền rất ít. Đặc khu phải là 1 khu tự do rất cao và phải được trao quyền lực thực sự cho chính quyền đặc khu.
Để quyền được thực thi, không bị câu nệ vào 1 cấp hành chính, tốt nhất đặc khu này là cấp tỉnh, tương đương cấp tỉnh. Nếu đặc khu phải thuộc chỗ nọ, chỗ kia thì không ổn.
Nhưng có ý kiến lo ngại là làm sao giám sát để tránh Trưởng đặc khu lạm quyền?
– Luật kiến trúc sao cho để đặc khu đấy hoạt động vài chục năm, còn nếu quá nặng giám sát sẽ khó cho làm việc của trưởng đặc khu. Chúng ta nên đặt vấn đề là hệ thống dân sự của ta sau này mới là hệ thống giám sát tối cao, không phải bộ máy. Giám sát qua công khai minh bạch, người dân giám sát. Khi ông trưởng đặc khu cam đoan như thế nào hệ thống giám sát mới làm việc.
Đặc khu nằm trong khuôn khổ công khai, dân chủ cao nhưng cách tổ chức, kiến trúc của chúng ta chưa dựa trên nền móng đấy. Tôi mong muốn phần hành chính, trao quyền, chịu trách nhiệm của phần đặc khu phải cao. Ngân sách của đặc khu là ngân sách độc lập mới giữ được quyền lực.
Tìm hiểu thêm tài liệu dự án canhosunwahpearl.edu.vn
Bài viết liên quan
